W Galerii przy Rynku Głównym 25 prezentujemy 400 obiektów z kilkunastu państwu Europy Środkowej, od Estonii po Macedonię, od Tallina po Skopje, ale przez Berlin, Pragę, Bratysławę, Wilno, Kijów, Budapeszt, Lublanę, Zagrzeb, Sarajewo, Belgrad i Bukareszt. Jeśli nie blokowiska z wielkiej płyty, to czy istnieje zatem inny spadek po socjalistycznej architekturze? Owszem.

To kosmiczne spodki, wieże jak rakiety, UFO-mosty, hotele-piramidy, wieżowce-kukurydze i wieżowce-gwiazdy, Bramy Słońca, budynki-brutale i budynki-rzeźby, kościoły-namioty i meczety-lunety. Na wystawie zobaczycie nie tylko budowle użyteczności publicznej, teatry, muzea i hale sportowe, drapacze chmur i domy towarowe. Socjalistyczne domy kolektywne, ultranowoczesne kołchozy, pałace ślubów i domy pożegnań. Miasta prawie idealne! Wszystko to, co dumnie prezentuje nieodległą przeszłość, a jednocześnie od lat dziewięćdziesiątych było wyszydzane jako niedoróbka

Czy naprawdę byliśmy 'zamknięci’ za żelazną kurtyną? Czy obrazy socjalizmu to tylko kadry z 'Misia’ i 'Alternatyw 4′?

Może pora spojrzeć inaczej na socrealizm? Odkurzyć to, co miało już być na zawsze brzydkie? Zdjąć włożone nam przy transformacji okulary?

Zobaczyć, że choć przed 1989 rokiem niewiele było można, aż tyle się udało? O tym opowiada ekspozycja Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. Wystawie towarzyszą przez całą jesień m.in. liczne spotkania i debaty z udziałem polskich i zagranicznych gości, festiwal filmów dokumentalnych, warsztaty fotograficzne, a nawet koncert hip-hopowy. Pierwsze spotkanie już 17.10 – debata 'Socmodernizm. Zmora czy przebudzenie?’ z udziałem prof. Małgorzaty Omilanowskiej, dr. Łukasza Galuska i redaktora Piotra Sarzyńskiego, którą poprowadzi Bartosz Paturej.

Socjalistyczny modernizm podlega dziś gruntownemu przewartościowaniu. Marny koniec komunizmu oznaczał to, że jego architektoniczny dorobek nagle stał się kłopotliwym dziedzictwem. Po trzech dekadach, gdy ideologia zwietrzała, świadomi ograniczeń naszych własnych czasów możemy pokusić się o inne rozpoznanie — nowe albo przynajmniej pozbawione negatywnych emocji. Remanent trwa, choć dotąd rzadko wykraczał poza granice poszczególnych krajów.

Wystawa prezentuje szerszy horyzont i gruntowniejsze przewartościowanie socrealizmu.

Spojrzenie przez pryzmat najwybitniejszych dzieł i twórców, pokazanie różnorodności form, zrozumienie kontekstu. Bo architektura nie jest polityczną kalką i dlatego socjalistyczny modernizm domaga się ponownego odczytania. Bez przesądów i bez uprzedzeń. — Socjalistyczna nowoczesność wyglądała tak samo jak ta po drugiej stronie żelaznej kurtyny. Chcąc nie chcąc, nasze kraje były częścią globalnego doświadczenia nowoczesności. Wbrew powszechnemu mniemaniu wiedza, kultura i wyobrażenia wielokierunkowo przenikały wewnątrz i na zewnątrz bloków, toteż obraz socmodernizmu jest bardziej złożony i mniej oczywisty niż stereotyp o dwubiegunowym świecie. Dlatego jest tak frapujący — podkreśla dr Łukasz Galusek, współautor wystawy.

Słowacka Galeria Narodowa, Bratysława (Słowacja, dawna Czechosłowacja), proj. Vladimír Dedeček, 1969–1977, fot. Paweł Mazur.

Skojarzenie socjalistycznego modernizmu z architekturą uprzemysłowioną i skolektywizowaną przesłoniło najwybitniejszych twórców, pewnych własnego języka i wchodzących w dialog z dorobkiem poprzednich epok. Przez długi czas historia powojennej Europy była opowieścią pełną przemilczeń i nieobecności. O ile ta lekcja wydaje się odrobiona, o tyle nie da się tego powiedzieć o historii powojennej architektury. To nadal opowieść z lukami i przeoczeniami. Najwyższa pora to zmienić. Nawet w niesprzyjających warunkach socjalistyczni architekci potrafili utrzymać oryginalność i artystyczną autonomię. Tworzyć dzieła wymykające się łatwym sądom. Trzymać się własnej drogi. Nie dać się uwięzić doktrynie — ani architektonicznej, ani politycznej. Robić swoje. Mimo niebywałej skali wojennych zniszczeń, mimo konieczności 'zaczynania od zera’ wielu było architektami ciągłości, wiernymi etosowi profesji i szanującymi osiągnięcia poprzedników. Z takim zapleczem rozwinęli indywidualny styl, a sporo ich dzieł zyskało status ikon.

— Socmodernizm to architektura i sztuka czasów zapominania o okropnościach wojny i czasów spoglądania z nadzieją w przyszłość. Pod koniec lat pięćdziesiątych inspirowane pierwszymi lotami w kosmos płynne kształty betonowych budynków, przypominających spodki lub rakiety, wdarły się do przestrzeni miast po obu stronach żelaznej kurtyny i na nowo określiły krajobraz kulturowy Europy. Zimnowojenny podział sprawił, że długo wypieraliśmy z naszej świadomości oraz z naszego otoczenia liczne — często najlepsze — projekty i dzieła sztuki tego okresu — wyjaśnia dr Michał Wiśniewski, współkurator ekspozycji.

Wschodnia Brama, Nowy Belgrad (Serbia, dawna Jugosławia), proj. Dragoljub Mićović, Vera Ćirković, Milutin Jerotijević, 1973–1976, fot. Paweł Mazur.

Zdjęcie główne: Hotel i nadajnik telewizyjny na górze Ještěd (Czechy, dawna Czechosłowacja), proj. Karel Hubáček z zespołem z pracowni SIAL, wnętrza Otakar Binar, elementy szklane Stanislav Libenský, Jaroslava Brychtová, 1966–1973, fot. Paweł Mazur

PROGRAM TOWARZYSZĄCY WYSTAWIE 

SOC DOK – przegląd filmów dokumentalnych o wybitnych przykładach architektury socmodernistycznej w PRL, byłej Czechosłowacji i Jugosławii

9 listopada (sobota)
15.00 Jaszowiec. Zapomniana nowoczesność, Polska, 2024, 52’
16.00 Odnowa architektury, Polska, 2024, 52’
17.00–18.00 Spotkanie z twórcami

16 listopada (sobota)
Seria filmów dokumentalnych Betonowi śpiący / Betonski spavači, Chorwacja, (2016)
17.00 Vehicles of Emancipation [Wehikuły emancypacji], 60’
18.00 The City That Was Too Modern [Miasto, które było zbyt nowoczesne], 60’

23 listopada (sobota)
Seria filmów dokumentalnych ICONS — o architektkach i architektach ze Słowacji 2020
16.00 Ferdinand Milučký
16.30 Štefan Svetko
17.00 Dušan Kuzma
17.30 Viera Mecková
18.00 Vladimír Dedeček
18.45–20.00 Spotkanie z twórcami

30 listopada (sobota)
15.00 Niemczyk — ostatni buntownik architektury, Polska, 2020, 52’
16.00–17.00 Dyskusja z twórcami. Goście: Przemysław Łukasik, Anna Syska, Marcin Zasada

Filmy wyświetlane w oryginalnych wersjach językowych z napisami polskimi i angielskimi. Wstęp bezpłatny.

TALK SOC – eksperckie dyskusje i wykłady o architekturze socmodernistycznej

17 października (czwartek)
18.00 – debata „Socmodernizm. Zmora czy przebudzenie?” Goście: prof. Małgorzata Omilanowska, dr Łukasz Galusek, Piotr Sarzyński. Prowadzenie Bartosz Paturej

21 listopada (czwartek)
17.00 – Wykład i koncert czeskiego rapera Vladimira 518. Wykład w języku angielskim tłumaczony na język polski

22 listopada (piątek)
18.00 – Wykład prof. Henriety Moravčíkovej, kierowniczki Katedry Architektury Słowackiej Akademii Nauk. Slovak variant of modernism? Architecture of the second half of the 20th century as a manifestation of the cultural and social identity of Slovakia. Wykład w języku angielskim tłumaczony na język polski

12 grudnia (czwartek)
18.00 – Wykład Karen Jagodin, dyrektorki Estońskiego Muzeum Architektury
Wykład w języku angielskim tłumaczony na język polski

FOTO SOC – warsztaty fotografowania architektury

26 października (sobota)
10:00-18.00 – warsztaty fotografowania architektury połączone ze spacerem miejskim
Prowadzą: Maciej Czarnecki (@maciejdusiciel) i Julia Dragović (@julia_dragovic)

SOC WALK – spacery architektoniczne

19 października (sobota)
12.00 – spacer architektoniczny po dawnym hotelu Cracovia z Michałem Wiśniewskim. Spacer tłumaczony na PJM. Obowiązują zapisy przez stronę Festiwalu Kultury bez Barier. Wydarzenie realizowane dzięki funduszom KPO, towarzyszy wystawie „Socmodernizm. Architektura w Europie Środkowej czasu zimnej wojny”

24 listopada (niedziela)
13.00 – 'Międzywyobraźnie. Spacer po Kinie Kijów’ z dr hab. Alicją Duzel-Bilińską, prof. ASP i prof. Grzegorzem Bilińskim. Spacer tłumaczony na PJM. Obowiązują zapisy przez portal Evenea.pl. Wydarzenie realizowane dzięki funduszom KPO, towarzyszy wystawie 'Socmodernizm. Architektura w Europie Środkowej czasu zimnej wojny’.

OPROWADZANIA PO WYSTAWIE – oprowadzania pozwalają lepiej zrozumieć kontekst historyczny i społeczny tego okresu. Dzięki fachowym komentarzom uczestnicy mogą zgłębić różne aspekty architektury socmodernistycznej oraz jej wpływ na krajobraz regionu.

Oprowadzania w języku polskim:
6 października – godz. 12.00,
13 października – godz. 12.00
20 października – godz. 12.00
27 października – godz. 12.00
10 listopada – godz. 12.00
17 listopada – godz. 12.00
24 listopada – godz. 12.00
1 grudnia – godz. 12.00
8 grudnia – godz. 12.00
15 grudnia – godz. 12.00
5 stycznia – godz. 12.00

Oprowadzania w  języku angielskim:
26 października, godz.14.00
14 grudnia, godz. 14.00

Oprowadzania w języku ukraińskim:
23 listopada, godz. 14.00
11 stycznia, godz. 14.00

Oprowadzania kuratorskie:
5 października, godz.16.00 – dr Michał Wiśniewski
6 października, godz.12.00 – Natalia Żak
16 listopada, godz. 16.00 – Natalia Żak
18 stycznia, godz. 16.00 – dr Łukasz Galusek
19 stycznia, godz. 12.00 – dr Michał Wiśniewski

Oprowadzania eksperckie – Autorzy oprowadzań – specjaliści związani z tematem – podzielą się własną refleksją i doświadczeniem odnośnie architektury socmodernistycznej.

30 listopada (sobota)
14.00 – po wystawie oprowadza Anna Syska, historyczka i popularyzatorka architektury, autorka publikacji “Spodek w Zenicie”.

11 stycznia (sobota)
14.00 – po wystawie oprowadza COSMODERNA (Marcin Wojdak), fotograf, autor publikacji „Ostatni turnus” i konta na Instagramie @cosmoderna.

Oprowadzania tematyczne – finisaż wystawy
8 stycznia, godz. 17.00
9 stycznia, godz. 17.00
10 stycznia, godz. 17.00
15 stycznia, godz. 17.00
16 stycznia, godz. 17.00
17 stycznia, godz. 17.00

Więcej informacji można uzyskać pod adresem: warsztaty@mck.krakow.pl lub numerem telefonu: 12 42 42 860.

źródło: informacje prasowe