Łowcy zbieracze 2.0
Ludzie żyli jako łowcy-zbieracze przez zdecydowaną większość swojej historii. Homo sapiens istnieje na Ziemi od około 300 tysięcy lat, a rolnictwo pojawiło się około 12 tysięcy lat temu. To oznacza, że przez ponad 95% swojej historii, ludzie prowadzili tryb życia łowców-zbieraczy. W ostatnim czasie obserwujemy odrodzenie pewnych elementów stylu życia łowców-zbieraczy, które mogą być odpowiedzią na współczesne wyzwania związane ze zdrowiem, stylem życia i strukturą społeczną, oferując alternatywę dla problemów wynikających z modernizacji i globalizacji. Przyjrzyjmy się im nieco bliżej.
Fala migracji do końca tego stulecia obejmie 50 proc. populacji.
Zmiany klimatu
Kluczowym czynnikiem dla rozwoju społeczności łowców zbieraczy był klimat, który determinował dostęp do zasobów. Ekstremalne zmiany klimatyczne w okresie plejstocenu (od około 2,6 miliona lat temu do około 11,700 lat temu) zmuszały społeczności łowców-zbieraczy do migracji w poszukiwaniu nowych źródeł pożywienia i schronienia. Zmienność klimatyczna wpłynęła na dostępność zwierząt i roślin, co zmuszało ludzi do rozwijania adaptacyjnych umiejętności i technologii, takich jak narzędzia kamienne i ubieranie się w skórzane odzienie. Początek holocenu (trwa do dziś) przyniósł stabilniejsze i cieplejsze warunki klimatyczne, co sprzyjało osiedlaniu się ludzi i rozwojowi rolnictwa na Bliskim Wschodzie (tzw. Żyzny Półksiężyc). Stabilizacja klimatu umożliwiła również rozwój stałych osiedli, które później przekształciły się w miasta i cywilizacje. Jednym z najważniejszych skutków początku holocenu była rewolucja neolityczna, czyli przejście od trybu życia łowców-zbieraczy do rolnictwa i osiadłego trybu życia. Nadmiar żywności pozwolił na wzrost populacji, specjalizację zawodową i rozwój różnych technologii oraz narzędzi, co przyczyniło się do dalszego postępu cywilizacyjnego. Na ten okres przypada m.in. pierwsze pismo ludzkie – pochodzące z Mezopotamii około 3400-3000 p.n.e. w regionie Sumeru pismo klinowe.
Dziś w dobie zmieniającego się klimatu, kiedy to różne modele klimatyczne przewidują, że ponad 50 proc. dzisiejszych zamieszkałych terenów na Ziemi nie będzie nadawała się do życia do końca tego stulecie, ponownie czeka nas faza migracji na niespotykaną dotąd skalę – mówi się, że migracje obejmą ponad połowę populacji tj. ok. 5 mld ludzi.
Łowcy-zbieracze spędzali średnio około 15-20 godzin tygodniowo na pracy.
Współpraca, egalitaryzm, czas wolny
Jedną z dominujących obecnie koncepcji w nowoczesnej antropologii jest zrozumienie, że życie łowców-zbieraczy nie było oparte na ciągłej walce o przetrwanie, a bardziej na współpracy, egalitaryzmie i umiarkowanym wysiłku. Badania pokazują, że społeczności te spędzały stosunkowo niewiele czasu na zdobywaniu pożywienia, co pozostawiało im dużo czasu na odpoczynek, zabawę i rozwijanie więzi społecznych. Marshall Sahlins, amerykański antropolog, jest autorem wpływowej pracy zatytułowanej „The Original Affluent Society” (1972). W swojej pracy argumentuje, że łowcy-zbieracze żyli w społeczeństwach obfitości, gdzie podstawowe potrzeby były łatwo zaspokajane przy relatywnie małym wysiłku. Według jego badań, łowcy-zbieracze spędzali średnio około 15-20 godzin tygodniowo na zdobywaniu pożywienia, co pozostawiało im dużo wolnego czasu na inne aktywności. Z kolei badania Richarda Lee wskazują, że ich dieta była zróżnicowana, w większości roślinna, a same społeczności cieszyły się stosunkowo dobrym zdrowiem.
Łowcy-zbieracze zazwyczaj żyli w małych, egalitarnych grupach, gdzie zasoby były wspólnie dzielone. Współpraca była kluczowa dla przetrwania, a hierarchie społeczne były płaskie. Inną ważną cechą łowców-zbieraczy była mobilność, nie tylko w celu zdobywania zasobów, ale także w poszukiwaniu partnerów, nawiązywaniu nowych relacji i uczestniczeniu w ceremoniach. To sprzyjało wymianie kulturowej i innowacyjności, co może być inspirujące dla dzisiejszych społeczeństw w kontekście globalizacji i potrzebie otwartości na nowe idee i kontakty międzyludzkie
Współczesne teorie sugerują również, że styl życia łowców-zbieraczy może mieć pozytywny wpływ na zdrowie. Aktywność fizyczna w naturze, diety oparte głównie na roślinach i okresowe posty to elementy, które mogą przyczynić się do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego. Takie podejście może pomóc w zapobieganiu chorobom serca, cukrzycy typu 2 i otyłości, które są powszechne w dzisiejszych społeczeństwach..
Badania takie jak te prowadzone przez Marshalla Sahlinsa i Richarda Lee podważają mit, że życie łowców-zbieraczy było trudne i nieustannie związane z walką o przetrwanie. Zamiast tego, te społeczności miały bogate życie społeczne, zdrową dietę i umiarkowany wysiłek fizyczny, co stanowi ważny kontrast do późniejszych, bardziej złożonych społeczeństw rolniczych i industrialnych. Ta zmiana perspektywy i rozumienia rozwoju gatunku ludzkiego jako nieliniowego ma znaczący wpływ na nasze rozumienie ludzkiej historii i ewolucji społecznej.
Wiele z naszych współczesnych problemów, takich jak nadmierna praca, stres i nierówności społeczne, nie jest naturalnym stanem ludzkiego istnienia, ale raczej wynikiem późniejszych zmian społeczno-ekonomicznych.
Idea indywidualnego posiadania pojawiła się w historii ludzi stosunkowo niedawno, wraz z rolnictwem i obroną zgromadzonych w jego wyniku zasobów.
Współdzielenie zasobami
Analogie między dawnymi wspólnotami łowców-zbieraczy a współczesnymi trendami w gospodarce można dostrzec w kilku kluczowych obszarach, takich jak zrównoważony rozwój, wspólna własność zasobów, współpraca oraz elastyczność pracy. Łowcy-zbieracze żyli w zgodzie z naturą, korzystając z dostępnych zasobów bez ich nadmiernego eksploatowania. Ten sposób życia przypomina współczesne ruchy związane z minimalizmem i zrównoważonym rozwojem, które promują ograniczanie konsumpcji i dbanie o środowisko.
Często praktykowali wspólne korzystanie z zasobów, co zapewniało przetrwanie całej grupy (sharing economy). Takie podejście pozwala na bardziej efektywne wykorzystanie zasobów i redukcję marnotrawstwa. Idea indywidualnego posiadania pojawiła się w historii ludzi wraz z rolnictwem i obroną zgromadzonych w jego wyniku zasobów.
Łowcy-zbieracze często działali w małych, ściśle powiązanych grupach, gdzie współpraca była kluczowa dla przetrwania. Aktualnym przykładem mogą być nowoczesne modele pracy, takie jak praca zdalna i elastyczne godziny pracy, które zwiększają produktywność i zadowolenie pracowników poprzez większą autonomię i współpracę w zespołach wirtualnych. Dzięki nowoczesnym technologiom, takim jak blockchain i technologie odnawialnych źródeł energii, możliwe jest tworzenie bardziej zrównoważonych i transparentnych systemów ekonomicznych, które przypominają etyczne i ekologiczne podejście łowców-zbieraczy do zarządzania zasobami.
