Praca jako nowa tożsamość

Tak szybko postępująca zmiana wzbudza niepokój i trudno się temu dziwić – praca stała się przedłużeniem naszej osobowości, wyznacza status, kształtuje wartości. Mówiąc najogólniej – określa, kim jesteśmy, z kim przebywamy, jak spędzamy czas.

Dlatego krytykujemy leniuchów, nie szanujemy tych, którzy od pracy się migają. Wszak 'zapracowanie’ stało się miarą wartości jednostki.

Co jednak ciekawe na przełomie XIX i XX wieku ekonomiści przewidywali, że symbolem bogactwa będzie czas wolny – ostatecznym dowodem na osiągnięcie sukcesu miało być niepracowanie. Badacze nie wzięli jednak pod uwagę aspektu antropologicznego, niesłabnącego apetytu na więcej i kulturowego produktu pod hasłem 'ciężka praca’, które stało się niemal naszą drugą skórą.

W 1928 roku ekonomista John Maynard Keynes wygłosił wykład, w którym przekonywał, że ludzie w roku 2028 będą pracować tylko 15 godzin tygodniowo. Miały nam to zapewnić produktywna gospodarka i innowacje technologiczne. Dokonaliśmy jednak logicznego fikołka i zamiast mniej, pracujemy coraz więcej. Oferty pracy puchną od obietnic o 'rodzinnej i przyjaznej atmosferze’, a korporacje robią place zabaw, organizują leżanki i farmy wertykalne, żeby pracownicy zapomnieli, że pora wyjść do domu.

Powtarzanie, że nie mamy na nic czasu, jesteśmy zmęczeni i pracowaliśmy do nocy, całkiem naturalnie stało się społecznym symbolem statusu. Istnieją przesłanki, pozwalające sądzić, że często mówimy to automatycznie, bo w ten sposób dajemy sygnał, że jesteśmy wartościowi i zasługujemy na więcej.

Zapędziliśmy się w kozi róg, bo jednocześnie przecież wszyscy prychamy, jak ktoś sprzedaje nam bajki, że pracował po 20 godzin na dobę – wiemy, że o ile jednorazowo da się to przeżyć, to w wymiarze długoterminowym jest to niemożliwe. A nawet bez sensu, bo takie słowa najczęściej padają z ust tych, do których sukcesu przyczyniło się o wiele więcej czynników niż nienormowany czas pracy. Kiedyś nie potrafiłam poskładać tych klocków i też dałam się nabrać, że jak pozapierdalam, to będę miała. Miałam – pierwszy napad paniki i myśli, że umieram na zawał w wieku 26 lat. Nie było warto, nie polecam.

Ciężka praca nie gwarantuje sukcesu.

To jeden z pierwszych klocków domina, który upadł w mojej głowie. Gdy upadł, dostrzegłam, jak sama się nim karmiłam, chcąc wierzyć, że siedząc kolejny raz po godzinach, zbliżam się do mitycznego jednorożca, na którym oddalę się w stronę wymarzonego życia. Zawiesiłam jednorożca na kołku, bo w sumie chcę brać udziału w niesprawiedliwym wyścigu po patomieszkanie w Warszawie. Postanowiłam, że trzydziestka na karku to dobry moment na weryfikacje swoich poglądów i oczekiwań.

Gdy rzuciłam pracę, zalała mnie fala – podziwu i gratulacji. Dowiedziałam się wtedy od wielu osób, że jestem odważna. Bez kokieterii przyznaję, że reakcje znajomych na tak zwyczajną, w moim odczuciu, decyzję były dla mnie absolutnym zaskoczeniem. Upadł kolejny klocek domina. Moje środowisko potwierdziło statystyki i dane: jesteśmy masowo wypaleni, sfrustrowani i zmęczeni. Praca staje się dla nas często nie do zniesienia, a jednocześnie nosimy w sobie wielką blokadę zbudowaną ze strachu i niepewności. Perspektywa zmiany bywa tak obezwładniająca, że wolimy latami trwać w błocie niż na chwilę w nim zanurkować, żeby odbić się od dna.

Współczesny dyskurs (kreowany głównie przez tych, którzy zbijają kapitał na strachu i lękami masy napychają kieszenie) każe nam wierzyć, że życiowym celem jest trzymanie się pazurami ochłapów, które dostajemy. I tak podrzuca się nam ochłapy wolności i ochłapy złudnego poczucia kontroli, ale tylko po to, żebyśmy więcej pracowali i więcej wydawali, a jednocześnie nie bogacili się, tylko ślepo wierzyli, że tak się stanie, jeżeli będziemy jeszcze więcej pracowali i wydawali, bo przecież tym bardziej w czasach kryzysu to jedyne, co możemy robić. Totalny absurd.

Absurd. To właśnie on sprawia, że nieznajomi, których poszpiegowałam w sieci i znajomi, z którymi pogadałam, boją się rzucić pracę, która jest dla nich wyniszczająca. Nie zgadzają się z politykami firm, w których tkwią. Nie mają umów i ubezpieczenia. Mogą zostać zwolnieni z dnia na dzień. Żyją 'byle do piątku’. Frustrują się, że nie mogą pracować zdalnie lub w elastycznych godzinach. Nie mają siły, by za radą jednego z setki wielkich kołczów XXI wieku 'zrobić lemoniadę z cytryny, którą podsunął im los’.

Zresztą, już nawet nie chce im się pić. Chcą tylko spać i wyszarpać termin do psychiatry. Mówią: wszędzie jest tak samo.

Odpowiadam: nie. Nie jest. Gdy postanowiłam zanurkować w błocie i odbić się od dna wyskoczyłam na całkiem nowy kawałek ziemi, o którym słyszałam, ale uznałam, że nie dam rady, nie poradzę sobie bez bata. Najpierw dostałam propozycję z kategorii 'nie do odrzucenia’, oznaczałaby ona duży zastrzyk gotówki, ale jednocześnie ponowne wskoczenie do błota. A przecież jak już poświęciłam tyle czasu i energii na wyskok, to nie ma sensu się cofać.

Zdecydowałam, że tym razem to ja ustalę gdzie, w jakich godzinach, kiedy i ile pracuję, korzystając z tego, że mój zawód na to pozwala. Usłyszałam i pewnie jeszcze nie jeden raz usłyszę, że jestem rozpieszczoną idiotką, bo nie chcę wstawać o 6:00. Trudno, przynajmniej przy okazji zaczęłam być szczęśliwą i wyspaną idiotką. Upadł kolejny klocek domina, bo odkryłam, że naprawdę ważniejsze niż sława, pieniądze i stanowiska są dla mnie dobre samopoczucie, możliwość wyjścia na spacer o 12:00 i zasypianie bez stresu, co też jutro wydarzy się w pracy.

Przy okazji odkryłam, że umiem lepiej dysponować budżetem, gdy mam na koncie smętne ostatki, myśl, że nie stać mnie na kupno mieszkania wcale nie pogorszyła mi nastroju, a po czasie odkryłam, że rozwinięty technologicznie świat daje mi dużo szans na zarobienie tego tysiąca szybciej i łatwiej.

Teza, że to czas wolny pozwolił rozwinąć język, brzmi wielce prawdopodobnie. Z badań przeprowadzonych przez Ernst&Young wynika, że każde dodatkowe 10 godzin spędzonych na wakacjach, zwiększa wydajność pracownika o 8 procent. W analizie Polskiego Instytutu Ekonomicznego stwierdzono, że u 'pracowników, którzy potrafią w wakacje odciąć się od obowiązków służbowych, obserwuje się trwałe podniesienie nastroju i zwiększenie poziomu szczęścia’.

Naukowcy ze Stanford wykazali, że wydajność znacznie spada po około 55 godzinach pracy tygodniowo. 'Pracownicy, którzy pracują przez 56 godzin tygodniowo, mają mniej więcej taką samą wydajność, jak ci, którzy pracują 70 godzin. Więcej godzin nie oznacza większej wydajności’ – pisze dr Jaclyn Margolis. Warto jednak doprecyzować, że praca to nie tylko 8 godzin w biurze. Z energetycznego punktu widzenia pracą jest też pogłębianie wiedzy, czytanie książek i artykułów, nauka języka obcego, przeglądanie dokumentów po godzinach czy odpisywanie na maile.

Dlatego, chociaż wiele osób nie chce tego przyznać – influencerzy to nie pączki w maśle. Pracują długo, dużo i ciężko, a dodatkowo ich pracę niemal 24/7 ocenia zaszczytne grono obserwatorów. Nie tylko fanów.

Proste życie

Z analiz antropologicznych wynika, że pradawni łowcy i zbieracze niemal na pewno nie wiedli krótkiego i paskudnego życia naznaczonego głodem i niedostatkiem. Okazało się, że Ju/’hoansi są dobrze odżywieni, zadowoleni i żyją dłużej niż ludzie w wielu społeczeństwach rolniczych, a ponieważ rzadko musieli pracować więcej niż 15 godzin tygodniowo, mieli mnóstwo czasu i energii, aby poświęcić się wypoczynkowi – pisze James Suzman.

Wiele wskazuje na to, że kult zapierdolu stawiał pierwsze kroki podczas rewolucji rolniczej.

Ponad 10 tysięcy lat temu. I był nie tyle oznaką ludzkiej natury, ile raczej konstruktem kulturowym ulepionym z kultu ciężkiej pracy i rodzących się podstawowych założeń, struktur i norm, które składają się na życie społeczne i gospodarcze.

Osiadły rolnik musiał stawiać czoła żywiołom, reagować na coraz to nowe okoliczności, a co za tym idzie – ciężko pracować, żeby osiągnąć korzyści. Ten, który zasiał lub zebrał za późno, ponosił karę. Leniwy, źle zorganizowany, za mało sprytny i bystry przegrywał w wyścigu z bardziej rezolutnym sąsiadem. Brzmi znajomo? Ciekawe, jak wiele łączy nas z ludźmi, którzy tysiące lat temu stawiali fundamenty kultu pracy.

Mieliśmy dużo czasu, żeby doprowadzić go do perfekcji. Zaczęło się od przekopywania ziemi, potem ludzie przenieśli się do miast, pojawiły się fabryki i maszyny, a teraz prześladują nas dedlajny, asapy i inne contenty. Od lat napędzamy ten kołowrotek nowymi wizjami sukcesu, jakbyśmy za cel postawili sobie dopracowanie autosabotażu do perfekcji.

To o tyle ciekawe, że wbrew pozorom Polacy w pracy nie szukają jedynie dobrych zarobków i chcą robić to, co sprawia im przyjemność. W ankiecie LiveCareer aż 80 procent respondentów wskazało, że sukces oznacza dla nich bycie ekspertem w danej dziedzinie. Na drugim miejscu znalazła się stabilność (79 procent), dalej wykonywanie pracy, która jest społecznie użyteczna (75 procent) i dająca prestiż i uznanie (74 procent). Tuż za tymi czynnikami są zarobki (65 procent).

Stacey Ferreira w swoim wykładzie 'The Evolution of Work’ zwraca natomiast uwagę na elastyczność. Aż 77 procent pracowników czuje większą satysfakcję z pracy, którą mogą wykonywać elastycznie, 66 procent przyznało, że są dzięki temu szczęśliwsi, a 59 procent, że obniżył się ich poziom stresu. Nie istnieją dane, które obalałyby tezę, że szczęśliwy, wypoczęty i mający czas wolny człowiek, jest lepszym i bardziej produktywnym pracownikiem.

Zbierając różne doświadczenia, przekonałam się, że presja, permanentny stres i napięcie nie tylko sprawiają, że gorzej pracuję, ale i robią ze mnie gorszego człowieka – nerwowego, wybuchowego, wiecznie naburmuszonego. Na każdym kroku obserwuję znajomą mi frustrację. Ludzie są nieuprzejmi i agresywni, niecierpliwią się, złoszczą i dowalają innym. Licytują się, kto pracuje więcej, a kto jest nierobem. Mam ochotę im powiedzieć, że można inaczej. A nawet trzeba – dla planety, społeczeństwa i swojego zdrowia. Jeżeli my nie wprowadzimy zmiany, to zrobią to za nas algorytmy i roboty.

Tekst: Alicja Cembrowska
Zdjęcie główne: L’odyssée Belle/Unsplash