Kryzys z 1998 roku nie był pierwszym ani najgorszym, jakiego doświadczyli Rosjanie w minionym stuleciu. Moskwa była w tak złej sytuacji już w 1918 roku, kiedy Związek Sowiecki nie spłacał długów Imperium Rosyjskiego. Po rewolucji bolszewickiej moskiewskie giełdy zamknęły podwoje i nie otworzyły się ponownie, a komunistyczny rząd odrzucił wszystkie długi wyemitowane przez cara. Zachodni gracze rynkowi początkowo nie potrafili ocenić powagi bolszewickiego odrzucenia kapitalizmu. Gdy sposób działania bolszewików stał się jasny, Związek Sowiecki na wiele lat odcięto od rynków finansowych w USA i Wielkiej Brytanii. Gospodarka ZSRR została odbudowana dopiero lata później, za autarkii Stalina, wtłaczając miliony osób do obozów pracy. Chociaż plany pięcioletnie Stalina były w stanie uprzemysłowić Rosję, koszt ludzki był brutalny.

Niestety wygląda na to, że Putin jest gotów pogrążyć Rosję nie tylko z powrotem w chaosie lat 90., ale w jeszcze poważniejszej sytuacji, bardziej zbliżonej do 1918 roku. W odpowiedzi na miażdżące sankcje Rosja zagroziła wojną gospodarczą o gaz i inne surowce. Fakt, że kraje takie jak Szwajcaria i Singapur dołączyły do ostatnich sankcji, pokazuje, jak szerokie jest oburzenie jednostronną agresją Putina.

Niemniej nadal istnieje potencjał, że niektóre strony trzecie mogą złagodzić skalę katastrofy gospodarczej, przed którą stoi Rosja. Jeszcze niedawno uważano Chiny za jedynego partnera, który jest w stanie naprawdę ratować Moskwę i być może ich przyszłe działania udowodnią, że jest w tym ziarno prawdy. Jednak Moskwa i Pekin nie są tak blisko, jak sądzimy. Xi Jinping nie będzie myślał, jak ocalić swojego kumpla Putina, bo na poziomie makropolityki nie ma przyjaźni – Przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej będzie chciał sprawić, że kraj, który uzurpuje sobie miano mocarstwa, będzie jego podnóżkiem. W ostatnich dniach Bloomberg podawał, że Chiny chcą kupić udziały w Gazpromie i RUSAL. Kiedy, jeśli nie teraz – trwa rzadka promocja na strategiczne rosyjskie spółki państwowe, a Chiny są jedynym klientem.

Zdjęcie: Wikimedia Commons

Aktualne problemy Moskwy, czyli sankcje, słaba waluta, ograniczenie eksportu, spadek znaczenia armii, spadek legitymacji władzy i niezadowolenie obywateli, to przepis na demontaż Federacji. Słaby Kreml nie będzie w stanie utrzymać w ryzach dążeń niepodległościowych grup etnicznych, które zamieszkują Rosję. Nie będzie to zapewne zbrojna rewolucja, choć to też jest możliwe, lecz raczej powolna decentralizacja i zwiększenie znaczenia władz obwodowych, które nie będą zadowolone z polityki Putina (lub jego następców). W Rosji nie ma też już idei, która mimo wszystko, przynajmniej w teorii, jednoczyła szereg grup etnicznych i narodów wchodzących w skład Związku Radzieckiego. Kiedyś był to komunizm, idea zarówno gospodarcza, jak i socjologiczna oraz metafizyczna, z jasnym (choć nieuchwytnym) celem na horyzoncie. Teraz częściej pojawiają się idee faszystowskie, które zawierają w sobie ksenofobię pod szyldem ‘Rosja dla Rosjan’, mogące jedynie wpływać na dalsze rozłamy społeczne.

Putin, co prawda, posiada podstawowe instrumenty kontroli, jak propaganda w mediach publicznych oraz służby, które rozganiają protesty. Zakazano nawet tolerowanych przez cały czas mediów niezależnych, takich jak TV Deszcz i Echo Moskwy oraz wprowadzono cenzurę w mediach społecznościowych. Jednak wielu Rosjan ma własne zdanie, są wyłomy i widać niezadowolenie, które będzie coraz głośniejsze wraz z pogarszającą się sytuacją gospodarczą. Wiele osób już zaczęło opuszczać kraj – nie ma nadziei na poprawę, którą widać było w latach 90. Jasne jest, że reżim nie ma długofalowej wizji i wciąż realizuje politykę za pomocą pięści, a represja, choć chwilowo skuteczna, nie będzie taka na długą metę.

Trudno przewidzieć, w jaki sposób miałby rozpaść się ten kraj, ale w niektórych miejscach od lat istnieją nastroje separatystyczne, spowodowane m.in. nierówną modernizacją państwa, która doprowadziła do gospodarczej izolacji poszczególnych regionów. Prawdopodobnymi kandydatami do niezależności są Kaukaz Północny, Tatarstan, Republika Uralu, Czeczenia oraz Syberia, choć można znaleźć więcej teorii, uwzględniających też Komi, Tuwę oraz Ałtaj. Istotna jest tu Syberia i inne ewentualne republiki z obszaru azjatyckiego – jeśli odłączą się od Moskwy, wpadną w orbitę Pekinu. Nie tylko z powodu geografii – Chińczycy od lat zwiększają swoją obecność w tym regionie, zbliżają się do Rosjan, żyją tam, mają dzieci, pracują i generalnie dążą do zmieszania się kultury syberyjskiej z chińską. Na Syberii mieszka już nawet do pół miliona Chińczyków, a z racji dysproporcji między mężczyznami a kobietami w Państwie Środka wielu Chińczyków marzy o rosyjskiej narzeczonej.

Zdjęcie: Maxim Shemetov