W świecie, w którym design coraz częściej mówi głosem kobiet, powrót do dorobku Ireny Huml brzmi jak spotkanie z kimś, kto tę opowieść zaczął pisać na długo przed nami. Jej historia to nie tylko biografia wybitnej historyczki sztuki, to intymna mapa kobiecej solidarności, empatii i spontanicznej potrzeby dokumentowania piękna w najbardziej nieoczywistych jego formach.

Irena Huml (1928–2015) była jedną z najważniejszych postaci polskiej humanistyki powojennej. Absolwentka historii sztuki, badaczka, wykładowczyni, kuratorka, a także przewodniczka kolejnych pokoleń badaczy i badaczek designu. Jej dorobek obejmuje setki artykułów, studiów, recenzji i książek, w tym kluczową 'Współczesną tkaninę polską’. Była osobą, która potrafiła łączyć światy: środowiska twórcze, akademickie, rzemieślnicze, projektowe. Kobiety i mężczyzn. Artystów i krytyków. Twórców i odbiorców. W jej myśleniu o sztuce było coś, co dziś nazwalibyśmy 'miękką siłą’, tą, która nie potrzebuje hierarchii, żeby zmieniać rzeczywistość.

Wystawa 'Herstorie stosowane’ została zbudowana z miłością, we współpracy z córką Ireny Huml, Justyną Bacz i wpisuje się w projekt 'Nienapisane warszawskie herstorie’, którego celem jest przywracanie pamięci o kobietach współtworzących świat sztuki. Fundacja Arton poświęca jej tegoroczną wystawę 'Herstorie stosowane’, odsłaniając mniej znane rozdziały o kobiecej twórczości, o wspólnocie i o tym, jak sztuka użytkowa może stać się narzędziem opowiadania o świecie z czułością i precyzją. Centralnym punktem wystawy jest jej prywatny zbiór, kolekcja miniaturowych tkanin, które przez dekady trafiały do niej z rąk artystek i artystów. Nie jako oficjalne dary, lecz jako drobne gesty, podziękowania, znaki sympatii, materialne wspomnienia wspólnych projektów.

Na długo przed tym, zanim słowa 'herstoria’ i 'inkluzywność’ weszły do naszego języka, Irena Huml kroczyła tą drogą instynktownie. Jej teksty publikowane m.in. w legendarnym 'Projekcie’ często były jedynymi krytycznymi opracowaniami twórczości wielu artystek. Dzięki niej mamy dziś dostęp do historii Hanny Orzechowskiej i szeregu innych kobiet, które tworzyły w cieniu dominujących narracji.

Jej metodologia była prosta i radykalna zarazem: patrzeć uważnie. Pisać o tych, o których inni nie piszą.

Włączać do historii sztuki to, co 'zbyt użytkowe’, 'zbyt małe’, 'zbyt kobiece’, by mogło być uznane za pełnoprawne. Jednym z najważniejszych, a dotąd najmniej znanych wątków jej kariery, była działalność w Galerii Zarządu Dzielnicowego Ligi Kobiet. Tam, w latach 1967–1980, stworzyła około pięćdziesięciu wystaw. Promowała artystki, które eksperymentowały z tkaniną, metalem, szkłem, biżuterią i formami, które dziś nazywalibyśmy 'designem kolekcjonerskim’.

Jej praca kuratorska w tej przestrzeni była czymś więcej niż organizacją wystaw. Była tworzeniem platformy dla głosów, które wówczas bardzo łatwo mogłyby zostać niesłyszane.

Każda z tych miniatur jest jak strona z osobistego pamiętnika środowiska twórczego PRL-u: delikatne wełny, geometryczne sploty, eksperymentalne faktury. Razem układają się w wizualny autoportret relacji, jakie Huml budowała przez lata.

Huml posługiwała się pojęciami, które dziś brzmią zaskakująco świeżo. Jednym z nich była 'sztuka przedmiotu’, kategoria, która pozwalała patrzeć na codzienne obiekty jak na pełnoprawne dzieła sztuki. W świecie, gdzie estetyka przestrzeni życiowej dopiero zaczynała znaczyć więcej niż funkcja, była jedną z tych, które potrafiły dostrzec potencjał designu zanim stał się modny. Jej studenci i studentki (przez lata prowadziła seminaria doktoranckie w Instytucie Sztuki PAN) wspominają ją jako osobę, która uczyła myślenia o przedmiocie z empatią. Jak o przedłużeniu człowieka.

Fundacja Arton, Warszawa
22.11.2025 – 10.01.2026
Wernisaż: 22.11.2025, godz. 19:00