Wiedeń od lat uchodzi za jedno z najlepiej zarządzanych miast świata. Regularnie zajmuje najwyższe miejsca w rankingach jakości życia, a jego mieszkańcy korzystają z wyjątkowo sprawnej sieci transportu publicznego, szerokiej dostępności parków i terenów zielonych oraz ze stabilnego systemu mieszkaniowego. Stolica Austrii ma jednak ambicje, by nie poprzestawać na utrzymywaniu wysokich standardów. Już kilka lat temu miasto przyjęło dokument „Smart City Wien Framework Strategy 2019–2050”, który nakreśla ramy rozwoju na kolejne dekady i stanowi jeden z najbardziej kompleksowych programów transformacji miejskiej w Europie. Wiedeń nie chce kopiować modnych, globalnych trendów, lecz tworzyć rozwiązania osadzone w lokalnym kontekście, czerpiące z własnych doświadczeń i specyficznej tożsamości. Podstawowym założeniem wiedeńskiej strategii jest pełna zgodność z Celami Zrównoważonego Rozwoju ONZ. Dokument łączy kwestie społeczne, gospodarcze i ekologiczne, zakładając, że tylko poprzez ich równoległe traktowanie możliwe jest stworzenie miasta przyszłości.

Wiedeń stawia więc na systemowe myślenie i integrację sektorową – transport, energia, gospodarka odpadami, planowanie przestrzenne i polityka mieszkaniowa nie mogą być rozwijane osobno, lecz muszą się wzajemnie uzupełniać.

Wszystko to opiera się na szerokiej partycypacji społecznej. Miasto od lat rozwija politykę otwartych danych, udostępniając mieszkańcom i firmom informacje, które pozwalają im tworzyć aplikacje i projekty odpowiadające na konkretne wyzwania. Równocześnie Wiedeń aktywnie testuje swoje pomysły w skali lokalnej: zanim zostaną wprowadzone szerzej, są wdrażane w pilotażach – dzięki temu rozwiązania można dostosować do realnych potrzeb i uniknąć nietrafionych inwestycji. Najważniejszym i najbardziej ambitnym celem pozostaje osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2040 roku, czyli o dziesięć lat szybciej niż zakładają ramy unijne. Wiedeń traktuje to wyzwanie bardzo poważnie i opiera swoje działania na dwóch dokumentach szczegółowych: Vienna Climate Guide oraz Vienna Heating Plan 2040. Ten drugi koncentruje się na dekarbonizacji systemu ogrzewania, co ma ogromne znaczenie, ponieważ większość budynków w mieście jest podłączona do miejskiej sieci ciepłowniczej. Plan zakłada stopniową wymianę setek tysięcy indywidualnych kotłów gazowych oraz intensywne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, w tym ciepła odpadowego i geotermii głębokiej.

To właśnie geotermia ma szansę stać się rozwiązaniem charakterystycznym dla Wiednia – w odróżnieniu od innych metropolii europejskich, które stawiają przede wszystkim na fotowoltaikę i wiatraki, stolica Austrii inwestuje w rozwój dużych instalacji geotermalnych, które zostaną wpięte w istniejący system ciepłowniczy.

W ten sposób Wiedeń chce zapewnić mieszkańcom stabilne, czyste i niedrogie ogrzewanie w długiej perspektywie. Drugim filarem wiedeńskiego modelu jest polityka mieszkaniowa. Miasto od ponad wieku rozwija własny system budownictwa komunalnego i subsydiowanego, który dziś obejmuje około 60 procent mieszkańców. To unikatowe w skali światowej rozwiązanie sprawia, że mieszkania z kontrolowanym czynszem nie są stygmatyzowane ani postrzegane jako przeznaczone wyłącznie dla najbiedniejszych. Wiedeń traktuje mieszkalnictwo jako prawo społeczne, a nie towar podlegający wyłącznie regułom rynku. W ostatnich latach wprowadzono nową kategorię planistyczną „Geförderter Wohnbau”, która ułatwia subsydiowanie większej części inwestycji mieszkaniowych i gwarantuje, że rozwój przestrzenny miasta będzie zrównoważony. Dzięki temu powstają dzielnice, w których obok siebie mieszkają osoby o różnym statusie, a w jednej przestrzeni łączą się funkcje mieszkaniowe, usługowe, społeczne i kulturalne.

To świadome przeciwdziałanie segregacji przestrzennej, tak silnie widocznej w Paryżu czy Londynie, gdzie wyraźnie oddzielają się luksusowe enklawy i peryferyjne getta.

Równocześnie Wiedeń intensywnie przekształca swoje przestrzenie publiczne, dostosowując je do wyzwań klimatycznych. Projekty takie jak „Cool Streets” odpowiadają na problem narastających fal upałów. Wybrane ulice przekształca się w miejsca wyposażone w urządzenia zraszające, które tworzą chłodzące mgiełki wodne, a dodatkowo ogranicza się na nich ruch samochodowy i wprowadza mobilne elementy zieleni. Mieszkańcy mogą tam spędzać czas, odpoczywać i chronić się przed wysoką temperaturą. W podobnym duchu powstaje projekt Supergrätzl, inspirowany barcelońskimi superblokami. W jednej z dzielnic – Favoriten – wprowadzono rozwiązanie, w którym kilka przecznic zostało przekształconych w przestrzeń przyjazną pieszym i rowerzystom, a ruch samochodów ograniczono wyłącznie do niezbędnego minimum.

Dzięki temu powstała sieć bezpiecznych, spokojnych ulic, które zachęcają do spotkań, aktywności i budowania więzi społecznych.

Wiedeń rozwija także koncepcję gospodarki obiegu zamkniętego. Przykładem jest transformacja miejskiej oczyszczalni ścieków, która została zmodernizowana tak, by była częściowo samowystarczalna energetycznie. Ścieki i osady są wykorzystywane do produkcji energii, a ciepło z procesów przemysłowych trafia do miejskiej sieci ciepłowniczej. To przykład, jak zintegrowane podejście pozwala jednocześnie rozwiązywać problemy środowiskowe i energetyczne, przynosząc wymierne korzyści mieszkańcom. Mobilność to kolejny obszar, w którym Wiedeń planuje duże zmiany. Już dziś transport publiczny obsługuje zdecydowaną większość podróży w mieście, a mieszkańcy rzadko potrzebują własnego samochodu.

Do 2030 roku miasto zakłada dalsze zmniejszenie udziału transportu indywidualnego i wzrost znaczenia komunikacji zbiorowej, pieszych i rowerów.

Największą inwestycją infrastrukturalną jest budowa nowej linii metra U5, która będzie w pełni zautomatyzowana – to pierwszy taki projekt w Austrii. Automatyzacja pozwoli na zwiększenie częstotliwości kursów, obniżenie kosztów i podniesienie niezawodności systemu. Całość uzupełniają działania w skali lokalnej: rozwój sieci rowerowej, priorytet dla autobusów i tramwajów, a także programy ograniczające ruch samochodowy w poszczególnych dzielnicach. Nie mniej istotnym obszarem jest cyfryzacja i zarządzanie danymi. Wiedeń rozwija strategię otwartych danych, udostępniając informacje o transporcie, urbanistyce, demografii i środowisku. Dzięki temu badacze, start-upy i obywatele mogą tworzyć własne narzędzia wspierające codzienne życie. Władze miasta pracują także nad cyfrowym modelem przestrzennym, który pozwala symulować i analizować przyszłe inwestycje w trójwymiarowej skali.

Tego rodzaju „cyfrowy bliźniak” miasta umożliwia bardziej precyzyjne planowanie urbanistyczne, przewidywanie skutków nowych projektów i ograniczanie potencjalnych konfliktów przestrzennych.

Wszystkie te działania – od neutralności klimatycznej, przez inkluzyjne mieszkalnictwo, po cyfryzację i adaptację do zmian klimatu – składają się na unikalny model rozwoju Wiednia. To model, który opiera się na długofalowym myśleniu, a nie na krótkotrwałych, widowiskowych inwestycjach. Wiedeń nie stawia na spektakularne projekty-ikony, jak Dubaj czy Szanghaj, lecz na spójne, zrównoważone i osadzone w codziennym życiu mieszkańców rozwiązania. Kluczowe jest to, że wszystkie filary – klimat, mieszkalnictwo, mobilność, przestrzeń publiczna i dane – są ze sobą ściśle powiązane i rozwijane równolegle.